Dodelijk spel: de ongelukkige afloop van een Fechtschule in Augsburg in 1595

Op 3 december 1595, stapte de bontwerker Samuel Probst de ring in, tijdens een schermwedstrijd bij de Fechtschule die in de danszaal in zijn thuisstad Augsburg werd gehouden. De volgende dag moest hij voor de stedelijke raadsleden verschijnen wegens een verdenking van doodslag. Tijdens het langzwaardgevecht tegen een drukkersgezel van buiten de stad, zou hij zijn tegenstander met een slag tegen het hoofd om het leven hebben gebracht.

We weten van dit voorval dankzij de uitgebreide verslagen die de ambtenaren uit Augsburg van alle strafrechtelijke verhoren bijhielden. De methode van verhoren, waarbij de raadsleden van geladen vragen en tortuur gebruik maakten, zou tegenwoordig heel wat wenkbrauwen doen fronsen. Toch is ook dit geval het hoofddoel van een verhoor de waarheidsvinding. In het geval van Samuel Probst lijkt het erop dat de raadsleden van Augsburg vooral wilden vaststellen in welke mate de verdachte schermer de dood van zijn tegenstander was aan te rekenen. Zij hadden immers lange tijd geen toestemming verleend voor het organiseren van een Fechtschule. Uit hun vragen, de antwoorden van Probst en de geschreven verklaringen van de schermmeesters van de stad, kunnen we, in ieder geval in grote lijnen, afleiden wat er tijdens het fatale langzwaardgevecht is gebeurd.

Zonder deze verslagen nu woordelijk te reproduceren, kunnen we er interessante feiten uit opmaken. Het verweer is om te beginnen simpel en consistent: Probst kende de drukkersgezel niet en er bestond geen enkele vijandschap tussen hen. Wanneer de raadslieden impliceren dat het ongeval aan zijn ongecontroleerde vechtstijl was te wijten, antwoord Probst dat hij volgens de regels van de kunst had gevochten. Weliswaar gaf hij zijn tegenstander tijdens de tweede ronde de fatale slag tegen de slaap, maar dat viel geheel binnen de toegestane acties tijdens een Fechtschule. De organiserende schermmeesters bevestigen dit, en geven aan dat Probst inderdaad de regels had gerespecteerd en geen gebruik had gemaakt van de punt of de knop van zijn zwaard. Evenmin was hij naar voren gestormd. Nadat zijn schermmeester Probst als eerste naar voren had gestuurd, daagde de drukkersgezel hem uit voor een langzwaardwedstrijd, die volgens alle aanwezige meesters, schermers en toeschouwers volgens de regels was verlopen. Verder weten de organisatoren van de Fechtschule nog te vermelden dat ze niet precies weten waarom de drukkersgezel aan zijn verwonding was bezweken, maar dat ze wel hadden vernomen dat hij bijzonder zwaar bloedde.

Hoewel het fatale langzwaardgevecht natuurlijk niet exact te reconstrueren valt, kunnen we met het bovenstaande in ieder geval een poging wagen om vast te stellen waarom deze wedstrijd dodelijk afliep. Allereerst heb ik onze secretaris Pim Baeten gevraagd zijn medische expertise op dit voorval los te laten. De eerste gedachte gaat natuurlijk uit naar een hersenbloeding als gevolg van een overmatig harde slag met een schermzwaard. De verklaring van de schermmeesters lijkt dit echter tegen te spreken. Daarnaast zou een hersenbloeding gepaard gaan met overgeven, beroertes en binnen en buiten bewustzijn geraken, waarvan in de bronnen niet wordt gesproken. Een andere optie zou kunnen zijn dat de zwaardslag de slagader op de slaap van de drukkersgezel heeft geopend. In combinatie met een stollingsziekte had dit, zoals in het verslag beschreven, nog diezelfde nacht tot de dood van de drukkersgezel kunnen leiden. Met zekerheid valt het niet te zeggen, maar een bloedende hoofdwond als gevolg van een slag met een schermzwaard lijkt in ieder geval de doodsoorzaak te zijn.

Was dit gebruikelijk tijdens een Fechtschule? De verklaring van de Probst en van de schermmeesters lijkt daar wel op aan te sturen. Bloedende wonden waren immers tijdens Fechtschulen de normaalste zaak van de wereld. In Praag moesten de schermers altijd drie Gänge, oftewel rondes van een bepaald aan slagen vechten, waarbij de winnaar degene was die de hoogste bloedende treffer had geslagen. Zo’n Gang bestond meestal uit drie tot twaalf slagen en werd zelfs bij een treffer niet stilgelegd. In andere gevallen is bekend dat twee schermers tot wel negen Gänge vochten. Bij een Fechschule in Brieg in 1582 kreeg eenieder die zijn tegenstander een bloedende wond toebracht een geldprijs. Het resultaat daarvan was overigens dat ook de dussackschermers elkaar met hun houten wapens tot bloedens toe probeerden te slaan. De meesten van hen moesten echter opgeven toen hun gezicht door de vele blauwe plekken zo erg was opgezwollen dat ze niet meer konden zien. Dit valt ook terug te zien in vechtboeken uit dezelfde tijd. Daarvan is Das Ander Theil Des Newen Kůnstreichen Fechtbůches wellicht het mooiste voorbeeld. Hierin brengen de langzwaardschermers elkaar voortdurend bloedende wonden op de armen of het hoofd toe, terwijl verwondingen in het hoofdstuk over de dussack eigenlijk niet voorkomen. Om deze risicovolle wedstrijden in goed banen te leiden, moesten de deelnemers zich aan strenge veiligheidsregels houden. Wie zich hier niet aan hield, moest vaak een boete betalen. Van de Fechtschule in Augsburg weten we niet precies uit hoeveel Gänge het gevecht moest bestaan, of wederom de hoogste bloedende wond de winnaar bepaalde en welke veiligheidsregels de schermers moesten volgen. Toch ligt het voor de hand dat dit evenement niet wezenlijk anders was dan andere Fechtschulen. Dat zou betekenen dat Probst’s dodelijke slag tegen de slaap van de drukkersgezel waarschijnlijk inderdaad “in overeenstemming met de schermkunst” was. De raadsleden van Augsburg waren in ieder geval wel die mening toegedaan; vier dagen na het dodelijke ongeval ging Samuel Probst vrijuit. Of dit incident nog gevolgen had voor toekomstige Fechschulen in Augsburg, is ons helaas niet bekend.

Bronnen

⦁ Tlusty, B. Ann (ed.), Augsburg during the Reformation Era. An anthology of sources (Cambridge 2012).
⦁ Tlusty, B. Ann, The Martial Ethic in Early Modern Germany. Civic Duty and the Right of Arms (Hampshire 2011)
⦁ Galas, Matt, http://www.fioredeiliberi.org/phpBB3/viewtopic.php?f=3⦁ &⦁ t=19943 (31/05/2021)
⦁ https://wiktenauer.com/wiki/Das_Ander_Theil_Des_Newen_K%C5%AFnstreichen_Fechtb%C5%AFches_(Cod.Guelf.83.4_Aug.8%C2%BA) (31/05/2021)
⦁ Franti, Adam, https://hroarr.com/article/a-wonderful-struggle-the-16th-century-art-of-civic-combat-part-2/ (31/05/2021)
⦁ Jaquet, Daniël, https://martcult.hypotheses.org/1282?fbclid=IwAR3rZHZaW3tf2aIa3sJl8o9P-5E7b7NQ0OcXBaFuWK-DUKdaypjCOxtUiIU (31/05/2021)
⦁ Kleinau, Jens Peter, https://talhoffer.wordpress.com/2012/04/25/1582-a-bloody-fechtschule-in-brieg-brzeg/ (31/05/2021)
⦁ Vodička, Ondřej, https://martcult.hypotheses.org/322, (21-05-2021)